Pewnie myśleliście, że skoro rozpocząłem kolejny cykl artykułów, to „Co Ty wiesz o…” już został zakończony. Nic bardziej mylnego! Natchnieniem dla dzisiejszego artykułu było zdjęcie, które na swoim fanpage’u umieściło Narodowe Archiwum Cyfrowe. Dzisiaj chciałbym przedstawić Wam historię samochodu dostawczego – moim zdaniem jeden, z najbardziej kultowych samochodów w historii. Mowa oczywiście o Nysie.
Historia Nysy
Nysa a właściwie ZSD Nysa to polski samochód dostawczy, który był produkowany w latach 1958-1994 przez Zakład Samochodów Dostawczych, nie gdzie indziej, jak w Nysie.
Cofnijmy się jednak nieco w czasie, gdyż warto wspomnieć, że Zakłady Budowy Nadwozi Samochodowych powstały w roku 1952, po zmianie profilu działalności dotychczasowego zakładu – wcześniej był tam zakład Fabryki Mebli Stalowych „Zachód”. W nowo powstałym zakładzie zajęto się produkcją nadwozi specjalizowanych (Lublin 51, Star 20 ) i specjalnych. Ponadto, w Nysie budowano nadwozia warsztatowe, furgonowe oraz kina objazdowe. W roku 1953 postawiono nową halę montażową, dzięki czemu wzrosła liczba produkowanych nadwozi.
Chociaż od zakończenia wojny minęło już ponad 10 lat, to kraj dalej podnosił się z ruin – urbanizacja kraju trwała i w segmencie samochodów zaczęła być odczuwalna luka, w której brakowało maluch dostawczych samochodów. Pojazdy o ładowności 1000 kg nie były produkowane nie tylko w Polsce, ale również w krajach sąsiednich. W związku z tym już w latach 1956-1957 podjęto pierwsze prace nad opracowaniem konstrukcji niewielkiego dostawczego samochodu. Prace podjęte zostały zarówno w Fabryce Samochodów Osobowych (FSO) oraz w Nysie. Jak wiadomo z tej rywalizacji zwycięsko wyszło fabryka w Nysie – podczas opracowywania konstrukcji, nawiązano współpracę z Fabryką Samochodów Ciężarowych w Lublinie, gdzie przygotowywano projekty Żuka.
Już w grudniu w 1957 roku w nyskiej fabryce było gotowych 13 prototypów, które ochrzczono jako Nysa N57. Ostatecznie pojazd został zatwierdzony i wdrożono go do produkcji – zaznaczę tutaj, że w ówczesnym czasie samochody były produkowane trochę w sposób prymitywny, w zakładzie nie było ani zgrzewarki ani pracy.
Nysa N57 to samochód dostawczy, którego rozstaw osi wynosił 2700mm, czyli tyle ile w Warszawie. Samochód mierzył 4400 mm długości, 1955 mm wysokości i ważył 1500 kg – przy czym jego masa całkowita była równa 2250 kg. Maksymalna prędkość samochodu wynosiła 90 km/h. W wielkim skrócie przedstawię charakterystykę tego modelu. Nysa N57 wyposażona była w dolnozaworowy silnik typu M-20, który był zawieszony nad osią kół przednich. Pojazd posiadał skrzynię przekładniową trójwałkową o trzech przełożeniach, natomiast biegi II i III były ze sobą zsynchronizowane. Szkielet samochodu był spawany i wykonany został z profili stalowych, natomiast poszycie było zrobione z blachy stalowej. W lewej ścianie znajdowały się drzwi kierowcy, natomiast w prawej dwie pary drzwi jednoskrzydłowych, w tylnej umieszczone były duże drzwi jednoskrzydłowe.
Polska myśl techniczna nie spoczęła na laurach po wypuszczeniu na rynek N57, bo już w roku 1958 pojawił się nowy model N58 w wersji furgon. Ogólnie wyprodukowano 313 sztuk, w odróżnieniu od poprzednika model ten charakteryzował się ładownością na poziomie 800 kg. W N58 z oczywistych względów wzmocniono belki zawieszenia przedniego oraz resory tylne.
Historia Nysy w początkach jej historii to ciągłe dopracowywanie i ulepszanie samochodu. Kolejny model samochodu pojawił się w 1959 roku i nosił nazwę, jak się już pewnie domyślacie, N59. W tej wersji samochodu zmieniono koła jezdne oraz wzmocniono ogumienie. Ponadto, wprowadzono dodatkowe odmiany pojazdu: sanitarkę N59-S oraz mikrobus N59-M. Łącznie wyprodukowano 1350 samochodów, z czego 200 sprzedano poza granicami kraju – tutaj należy zaznaczyć, że „eksportówki” były bardziej ulepszone od tych, które przemierzały nasze drogi.
W 1960 roku wprowadzono do sprzedaży kolejną odmianę, czyli Nysę N60-T. Było to model towarowo-osobowy, w którym zamontowano wzdłuż bocznych ścian składane ławy dla ośmiu osób. Pojazd powstał na bazie furgony.
Lata sześćdziesiąte, to kolejne zmiany w wyglądzie oraz technologiczne oraz wizualne. Kolejnym modelem była Nysa N61 (1961 rok), która powstała na zamówienie Ministra Kultury i Sztuki. Samochód był dostosowany do projekcji filmów w plenerze. Rok 1961 został zamknięty z łączną produkcją różnych odmian Nys na poziomie 3000 sztuk. Do końca dekady wprowadzono następujące modele:
- N63 (1963 rok) – opracowana w Fabryce Samochodów Osobowych, charakteryzowała się mniejszym zużyciem paliwa, a nadwozie było o konstrukcji szkieletowej;
- 501 (1964 rok) – podobna wizualnie do N63; w tym modelu zastąpiono spawanie zgrzewaniem; podczas jego produkcji uruchomiono taśmową linię montażową; w 1964 roku zjechało z linii ponad 5000 sztuk;
- 503 (1965 rok) – samochód miał mieć większe wymiary, prace zostały przerwane, po tym jak zakupiono licencje na Fiata 125.
- 521, 522 (1968-1969) – model 521 produkowany był w wersji: mikrobus, towos, furgon, kinowóz, izotermiczna i sanitarka; obydwa modele były produkowane również na potrzeby milicji.
Lata siedemdziesiąte to szczyt popularności Nys – w 1970 roku wyprodukowano od 12.522 sztuk, a w 1978 roku aż 18.2000. Na ten okres przypada też najwyższy eksport, który stanowił aż 74% produkcji – samochody wysyłane były do ZSRR, RFN, Finlandii, Norwegii, Turcji, ale także do takich egzotycznych krajów jak Ghana, Wietnam, Korea, Kambodża, Kuba.
W latach 80-tych popularność Nys drastycznie spadła – w 1984 roku sprzedawano tyle samochodów, co w roku 1969. Jednak produkcja pojazdów nie została przerwana – w 1984 roku z linii zjechała 300-tysięczna Nysa. Jednak z roku na rok produkcja coraz bardziej spadała i 3 lutego 1994 roku fabrykę opuściła ostatnia Nysa numer 380575.
Ciekawostki
- W Muzeum Techniki w Warszawie znajdują się dwa prototypy modelu 325.
- Ostatnie nowe Nysy można było zakupić z placu fabrycznego jeszcze w 1996 roku.